Α΄ ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΟ ΧΩΡΙΟ

Στα βόρεια της Λάκκας Σουλίου, 46 χιλιόμετρα από τα Ιωάννινα, 33 χιλιόμετρα από την Παραμυθιά και 7 χιλιόμετρα από τον κόμβο της Τύριας, σε υψόμετρο 500 μ. βρίσκεται η Αρτοπούλα. Στις πλαγιές δυο λόφων είναι κτισμένο το χωριό και στα παρόχθια του ποταμού ο Κάμπος με τους συνοικισμούς Σπαρτινού και Αμμούδα. Σύμφωνα με την απογραφή του 2011 είχε 125 κατοίκους αλλά σήμερα μετράμε 40 σπίτια ανοιχτά και 62 μόνιμους κατοίκους.

Το πρώτο χωριό ήταν χτισμένο 1000 μέτρα πιο κάτω και επειδή βρισκόταν στο δρόμο, κοντά στο πέρασμα από Γιάννινα-Δωδώνη-Παραμυθιά και Σούλι και οι κάτοικοι υπόφεραν από τους Τούρκους και τους Αρβανίτες μετακινήθηκαν στη σημερινή του θέση.

"Τόσο στην παλιά όσο και στη νέα θέση το χωριό είχε το όνομα Έλεζνα, μέχρι το 1956 που μετονομάστηκε σε Αρτοπούλα, επειδή είχε πολλά οπωροφόρα δέντρα και έμοιαζε με την Άρτα, που είχε πορτοκαλεώνες" (Ν. Λιόλιος. Τι είδα και τι άκουσα στο χωριό μου. Αθήνα 1983, σελ. 30). Για την προέλευση του ονόματος Έλεζνα ή Έλεσνα, στο βιβλίο του καθηγητή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Κώστα Οικονόμου, με τίτλο "ΤΑ ΟΙΚΩΝΥΜΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ - ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ" Έκδοση Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Ιωαννίνων, Ιωάννινα 2002 και στις σελίδες 108 και 109 διαβάζουμε: «Ονομασία χωριού της περιοχής των Κουρεντοχωρίων που αναφέρεται από τον Αραβαντινό (Αραβαντινού, Χρονογραφία 2, 338), ο οποίος το σχετίζει και με το τοπν. Ελευσίνα (!). Αναφέρεται επίσης και από τον Λαμπρίδη (Λαμπρίδου, Αγαθοεργήματα 2,5) με τον τύπο Έλιζνα. Σήμερα είναι γνωστό και με το επίσημο όνομα Αρτοπούλα (με το ν. 18.5.1956). Το τοπν. είναι φυτών. και προέρχεται από το αρχ. σλαβ. ουσ. jelbcha «το σκλήθρο» και την κατάλ. –ina με την οποία σχηματίζονται προσηγ. με τη σημασία «τόπος όπου αναπτύσσεται το φυτό, το οποίο αναφέρεται στο θέμα της λέξης…».

Από πότε κατοικήθηκε αυτό το χωριό δεν το ξέρουμε, γιατί ούτε γρανιτένιους πελέκεις βρήκαμε, ούτε χάλκινα όπλα και εργαλεία ανακαλύψαμε, που να μας μαρτυρούν ότι εδώ κατοικούσαν άνθρωποι από την εποχή του Λίθου και του Χαλκού.

Στο Δελτίο της ΙΒ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων διαβάζουμε: «Ο Δημήτρης Παπαδόπουλος, κάτοικος Ιωαννίνων, παρέδωσε χάλκινο νόμισμα ρωμαϊκών χρόνων το οποίο βρέθηκε στον κήπο του πατρικού του σπιτιού στην Κοινότητα Αρτοπούλας Λάκκας Σουλίου» (ΑΔ 42/ 1987, Β1, σελ. 321).

Στη θέση «Παναγιά» αναφέρεται ο εντοπισμός κεράμων και σε πλάτωμα, όπου το ξωκλήσι του Αγίου Ιωάννη, εντοπίστηκαν θραύσματα κυρτών κεραμίδων και θραύσμα πίθου με κυμματοειδείς γραμμές (εγχάρακτες) (Φ.Ε.Κ. 35/2.2.1962 τεύχος Β΄).

Στη θέση «Βούρλο» που βρίσκεται κάτω από το εξωκλήσι του Αγίου Ιωάννη του Ριγανά) υπάρχει Αρχαιολογικός χώρος-νεκροταφείο (ΥΑ 15794/19-12-1961 - ΦΕΚ 35/Β/2-2-1962).

Τα σλάβικα τοπωνύμια και τα πεζούλια που βλέπουμε μέσα στα δάση, μαρτυρούν ότι από δω πέρασαν οι Σλάβοι, κατά τη βυζαντινή περίοδο και μερικοί απ’ αυτούς παρέμειναν και σιγά σιγά απορροφήθηκαν από τους ντόπιους.

Κατά την εποχή της Σουλιώτικης κυριαρχίας το χωριό μεγαλώνει αρκετά.

Σήμερα η Αρτοπούλα είναι ένα θαυμάσιο καταπράσινο χωριό, με καινούρια σπίτια, φως, νερό, ύδρευση και ασφαλτοστρωμένο δρόμο.

Ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει το όμορφο τοπίο, να ανάψει ένα κεράκι στον Άγιο Γεώργιο ή στο μοναστήρι ή στον Άγιο Κοσμά ή στην Παναγιά ή και στα ξωκλήσια του Προφήτη Ηλία, της Αγίας Μαρίνας, της Αγίας Παρασκευής, του Αγίου Δημητρίου, του Αγίου Ιωάννη, των Αποστόλων  και της Αγίας Κυριακής, να περπατήσει τα μονοπάτια, να δροσιστεί στη βρύση της Ειρήνης, του Στρίγλου, της Πλατείας, του Μποστανιού, να δει την έκθεση ασπρόμαυρης φωτογραφίας, να γευτεί το ντόπιο τσίπουρο και τα παραδοσιακά φαγητά και να νιώσει την αρτοπουλιώτικη φιλοξενία.

Β΄ ΑΞΙΟΘΕΑΤΑ

1. ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ

ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ

Ο Ιερός Ναός του Αγίου Γεωργίου βρίσκεται στο κέντρο του χωριού και είναι ο κεντρικός ναός. Ο ρυθμός του είναι τρίκλιτη, τετρακίονη, Βασιλική. Ναός πετρόχτιστος που μέχρι το 1958 ήταν σκεπασμένος με πλάκες και σήμερα φέρει κεραμοσκεπή.

Η εκκλησία κάηκε στις 9 Αυγούστου του 1802. Σε μηνιαίο της Μονής Φιλανθρωπινών του νησιού των Ιωαννίνων γράφει: «1802 Τρηητής 9 ημέρα Τρίτη όρα 10 επήραμαν Έλισνα και έκαψαν την εκκλησία και το χοριό και ήταν και ο γιοργης λογοθέτης εκεί επήραν μερικά βιβλία από την εκκλησία» (Ηπειρωτικά Χρονικά, 1929, Νέος Κουβαράς Μητροπολίτου Παραμυθίας Αθηναγόρου).

Ύστερα από 32 χρόνια ξαναχτίστηκε ο ναός και το «Κουλούρι» (περίβολος). Από εντοιχισμένη πλάκα που βρίσκεται στο υπέρθυρο της εξωτερικής πόρτας του κουλουριού της εκκλησιάς, πληροφορούμαστε ότι χτίστηκε το 1834 όταν Επίτροπος ήταν ο Κολιγιάννης.

Αντί για καμπάνα υπήρχε κρεμασμένο σε δέντρο, ανατολικά του ναού, σήμαντρο.

Το 1891 κατά παραγγελία του Γεωργίου Ζήκου-Ζώνιου κατασκευάζεται στο εργοστάσιο "ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΚΑΙ Σ-ΥΝ ΤΣΑΡΑΠΛΑΝΙΤΩΝ" η καμπάνα η οποία έχει Αρ. 775 και το ίδιο έτος την έφεραν στο χωριό και την τοποθέτησαν στο δέντρο που βρισκόταν στο βόρειο μέρος του ναού.

Στο εξωτερικό μέρος της καμπάνας έχει ανάγλυφες εικόνες της Παναγίας, του Αγίου Γεωργίου, του Εσταυρωμένου και των Ευαγγελιστών και γράφει: "- 1891 - ΑΡ. 775 – ΙΩΑΝΝΙΝΑ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟΝ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΚΑΙ Σ-ΥΝ ΤΣΑΡΑΠΛΑΝΙΤΩΝ - ΑΦΙΕΡΩΜΑ - ΓΕΩΡΓΙΟΥ - ΖΗΚΟΥ - ΖΩΝΙΟΥ - ΕΙΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΝ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΧΩΡΙΟΥ ΕΛΕΖΝΑ".

Το 1958 ο ναός ανακαινίστηκε με εράνους και προσωπική εργασία των κατοίκων.

Το 1964 χτίζεται καμπαναριό στον περίβολο ΒΑ του ναού και το 1993 μεταφέρεται στη σημερινή του θέση.

Ο ναός του Αγίου Γεωργίου ήταν πολύ μεγάλος, όπως έλεγαν οι παλιοί. Είχε τρούλο και νάρθηκα. Στο νάρθηκα της εκκλησιάς έκανε μάθημα στα παιδιά ο δάσκαλος.

Ο ναός αγιογραφήθηκε το 2004 και από επιγραφή που υπάρχει στο εσωτερικό και δεξιά από τη νότια είσοδο διαβάζουμε:

«ΑΓΙΟΓΡΑΦΗΘΗ Ο ΙΕΡΟΣ ΟΥΤΟΣ ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΤΟΥ ΤΡΟΠΑΙΟΦΟΡΟΥ ΔΙΑ ΧΕΙΡΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΠΑΣΧΑΛΗ ΑΠΟ ΑΓΙΑ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΔΩΔΩΝΗΣ 2001-2004. ΔΑΠΑΝΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΠΑΡΑΚΑΤΩ…»

Το 2014 έγινε και το χαγιάτι και αγιογραφήθηκε κι αυτό.

 ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΚΟΣΜΑ

Σε απόσταση 50 μ. ΒΑ του ναού του Αγίου Γεωργίου, βρίσκεται το εκκλησάκι του Αγίου Κοσμά. Κτίστηκε το 1969 από τους κατοίκους με ενέργεια του αείμνηστου ιεροψάλτη Λεωνίδα Γ. Ζήκου, στη θέση «Θρονί» όπου στις 19 Ιουλίου 1776 είχε διδάξει ο πάτερ Κοσμάς.

Ο Σπύρος Μουσελίμης μας διέσωσε και μια παράδοση που λέει: «Όντας πήγ’ ο πάτερ – Κοσμάς στην Έλεζνα (σήμερα Αρτοπούλα) είχε κοντά του 50 παπάδες και 2.000 νομάτους που πήγαιναν ν’ ακούσουν τη διδαχή του. Δε δίδασκε όπου όπου. Όριζε που, κι εκεί μαζεύονταν ο κόσμος… Όντας τελείωσε η διδαχή κι έφυγε κίνησαν κοντά του όλα τα ζώα του χωριού. Τα βάρειε ο κόσμος να γύρουν πίσω κι αυτά δε στομώνονταν. «Αφήστε τα, έλεγ’ ο άγιος, θα γύρουν μοναχά τους». Μότι έφτακαν στα σύνορα του αλλουνού χωριού, έγυρ’ ο άγιος, τα βλόγησε κι αυτά ίσια γύρισαν» (Σπύρου Μουσελίμη. Το Πόποβο. Ανάτυπο από την Ηπειρωτική Εστία. Γιάννινα 1970., σελ. 94).

Στο εσωτερικό του ναού και σε ειδική θήκη φυλάσσεται το κάθετο ξύλο του Σταυρού που είχε τοποθετήσει ο Άγιος με τα ίδια του τα χέρια σ’ αυτή τη θέση, τη μέρα που δίδαξε.

Την παραμονή της εορτής του Αγίου, στις 23 Αυγούστου, τελείται Μέγας Εσπερινός με αρτοκλασία και περιφορά της Ιεράς Εικόνας του Αγίου και στις 24 Αυγούστου πανηγυρίζει ο Ιερός ναός και τελείται πανηγυρική Θεία Λειτουργία μετ’ αρτοκλασίας.

Το 2017 κατασκευάστηκε το «ΘΡΟΝΙ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΚΟΣΜΑ» στη μνήμη του Νικολάου και Αναστασίας Βάγια, που έχει έναν ξύλινο Σταυρό με τις ίδιες διαστάσεις του πραγματικού που βρίσκεται στο εσωτερικό του Ναού και μπροστά πέτρινο σκαμνί.

 ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΑΣ ΜΑΡΙΝΑΣ

ΒΔ του κεντρικού ναού και σε απόσταση 500 περίπου μ. από την κεντρική πλατεία βρίσκεται ο ναός της Αγίας Μαρίνας. Η εκκλησία χτίστηκε με έρανο των κατοίκων χωρίς να αναγράφεται πουθενά το έτος κτίσεως. Είναι πετρόχτιστη με κεραμοσκεπή και έχει διαστάσεις 7,23 Μ Χ 4,90 Π. και 2,60 Υ με τρία παράθυρα διαστάσεων 0,70 Χ 0,612 το καθένα.

ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ

Βρίσκεται ΒΑ της κεντρικής πλατείας του χωριού στη θέση Ντούσκα. Κτίστηκε το 1985 με δωρεά του Φωτίου Χ. Μπέκα στη μνήμη των γονέων του.

Η παράδοση λέει ότι σ’ αυτή τη θέση υπήρχε ναός που κάηκε από τους Τούρκους. Το χωριό είχε αποφασίσει να γίνει σ’ αυτό το οικόπεδο νεκροταφείο και είχαν πάει και τα οστά του Αναγνώστη Γιάννη, που υπηρέτησε για 48 ολόκληρα χρόνια δάσκαλος και ήταν και ψάλτης καλλίφωνος και άριστος γνώστης της βυζαντινής μουσικής. Ο ναός έχει διαστάσεις: μήκος 6,05 μ., πλάτος 4 μέτρα και ύψος 2,53 μέτρα.

ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΠΡΟΦΗΤΗ ΗΛΙΑ

Το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία χτίστηκε το 1878 όπως μας πληροφορεί εντοιχισμένη πλάκα που βρίσκεται στο εξωτερικό υπέρθυρο του ναού. Βρίσκεται ΝΔ του χωριού, στολίζει την ερημιά και συμπληρώνει την ομορφιά της τοποθεσίας του. 

ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΠΕΤΡΟΥ ΚΑΙ ΠΑΥΛΟΥ

Στην είσοδο του χωριού και βόρεια της πλατείας στη θέση Δραγατσούρα βρίσκεται το εξωκλήσι των Αγίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου. Έχει διαστάσεις 6, 28 Χ 4,68. Εδώ είναι το νεκροταφείο του χωριού και υπάρχει και το οστεοφυλάκιο που έγινε με δαπάνη της Αδελφότητας Αρτοπουλιωτών.

 ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ

Το πετρόχτιστο αλλά σοβατισμένο και με κεραμοσκεπή μικρό εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής βρίσκεται ΒΔ του χωριού. Έχει διαστάσεις 4,20 Π Χ 4,60 Μ Χ 2,30 Υ και ανακαινίστηκε το 2010.

 ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ «ΠΑΝΑΓΙΑ»

Στα ΒΔ του χωριού και στο συνοικισμό «Παναγιά» είναι το εκκλησάκι της Παναγίας, αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Ναός πετρόχτιστος, σοβατισμένος με κεραμοσκεπή και με διαστάσεις: 7,21 Μ Χ 5,42 Π και 4 μικρά παράθυρα.

 ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΗ «ΡΙΓΑΝΑ»

Στην τοποθεσία αυτή που οι χωριανοί ξέρουν ως «Αι-Γιάννης» και βρίσκεται δυτικά του χωριού ήταν χτισμένο παλιά το μοναστήρι της Καταμάχης. Επειδή η παράδοση έλεγε ότι υπήρχε και εκκλησάκι αφιερωμένο στον Άγιο Ιωάννη οι κάτοικοι έκτισαν εκεί το 1998 το εξωκλήσι του Αγίου Ιωάννη του Ριγανά.

 ΤΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΤΗΣ ΚΑΤΑΜΑΧΗΣ

Το μοναστήρι της Καταμάχης (Γενέθλια της Θεοτόκου) ανεγέρθηκε το 1830 όπως φαίνεται από τη χρονολογία που υπάρχει στο εξωτερικό υπέρθυρο του ναού.

Αιώνες όμως πριν ήταν χτισμένο στη θέση «Αι-Γιάννης» όπου σήμερα το εξωκλήσι του Αγίου Ιωάννη και το 1611 καταστράφηκε από τον Οσμάν Πασά (βλ. Δημ. Καμαρούλια. Τα Μοναστήρια της Ηπείρου. Εκδόσεις Μπαστάς-Πλέσσας. Αθήναι 1997. Τόμος Α΄, σελ. 41, πρβλ. Πάνου Τζιόβα. Η Μονή Διχουνίου. Έκδοση Δήμου Μολοσσών. Ιωάννινα 2002, σελ. 13).

Στη θέση «Βούρλο» που βρίσκεται ΒΑ από το εξωκλήσι του Αγίου Ιωάννη υπάρχει Αρχαιολογικός χώρος – νεκροταφείο (ΥΑ 15794/19-12-1961 - ΦΕΚ 35/Β/2-2-1962).

Κάποτε ήταν «πλούσιο μοναστήρι, με χωράφια, γιδοπρόβατα, γελάδια, μελίσσια κ.ά.» (Δημ. Καμαρούλια, ό.π., σελ. 484).

Από τα δεκάδες γελάδια, εκατοντάδες μελίσσια και χιλιάδες γιδοπρόβατα, είχαν απομείνει το 1924 μόνο 10 γελάδια, 25 μελίσσια και 300 γιδοπρόβατα.

Επί τουρκοκρατίας, το μοναστήρι, πλήρωνε το δάσκαλο της Αρτοπούλας κάθε χρόνο με 12 χρυσές τούρκικες λίρες, 12 οκάδες αλατισμένο τυρί και 6 οκάδες λιωμένο βούτυρο. Μοίραζε επίσης 400-500 οκάδες καλαμπόκι σε φτωχές οικογένειες των γύρω χωριών.

Πρώτος ηγούμενος ήταν ο Γουρνάρης από το Ασπροχώρι και έπειτα ο Παρθένιος από τους Παπαδάτες, ο Χρυσόστομος από τα Μηλιανά και τελευταίος ο Παπαθανάσης από το Ζωτικό. (Σπ. Μουσελίμη. Η Λάκκα του Μπότσαρη. Γιάννινα 1976, σελ. 66).

Το 1918 τοποτηρητής του μοναστηριού ήταν ο Οικονόμου Αθανάσιος και επόπτης ο ιερέας του διπλανού χωριού, της Γράσδανης.

Στις αρχές του 1950 έμενε στο μοναστήρι δόκιμη καλόγρια, η Κωνσταντίνα Παπαγεωργίου, η οποία μετά πήγε στην Ιερά Μονή Διχουνίου και το 1955 μετατέθηκε στη Μονή Τσούκας. (Π. Τζιόβα, ό.π. σελ. 141).

«Για λίγον καιρό (1960) έμενε στο μοναστήρι καλόγρια η Κωστούλα από τις Μπαουσιούς» (Σπ. Μουσελίμης, ό.π. σελ. 66).

«Την ημέρα που γιόρταζε το Μοναστήρι έστρωναν οι καλόγεροι τραπέζι για όλους. Έτρωγε και γλένταγε ο κόσμος και πήγαινε το τουφεκίδι, άλλο πράμα. Έρχονταν και κανένας πραματευτής με καμιά παραμάνα, κανένα σπάγκο, ράμματα, ψίχα λουλάκι και κάτι τέτοια. Αγόραζαν τα παιδάκια καμιά φλογέρα ή καμιά σιουρίχτρα και έπαιζαν. Έπαιρναν και κανένα ζαχαράτο για να φάνε.

Οι μεγάλοι έπιναν ρακί, τσίπουρο, κούμαρο ή δαμάσκηνο. Έρχονταν και καμιά ζυγιά όργανα και χόρευαν δυο και τρεις μέρες.

Πολλοί το ’καναν τάμα και έζωναν την εκκλησία της Παναγίας με μια ή τρεις γύρες αγνό κερί…» (Ν. Λιόλιου. Τι είδα και τι άκουσα στο χωριό μου. Αθήνα 1983, σελ. 228).

Σήμερα βλέπουμε μια προσπάθεια αποκατάστασης του ναού και αναστήλωσης των κελιών του μοναστηριού, που γίνεται με τη συνεργασία και τη βοήθεια των αρμόδιων υπηρεσιών και των ειδικών, αλλά με τη δύσκολη οικονομική συγκυρία που περνάμε φαίνεται ότι θα περάσουν αρκετά χρόνια για να δούμε το τελικό αποτέλεσμα που όλοι επιθυμούμε.

Το μοναστήρι πανηγυρίζει στις 8 Σεπτεμβρίου. Την παραμονή γίνεται Μέγας Εσπερινός και ανήμερα μετά την πανηγυρική Θεία Λειτουργία μοιράζεται παραδοσιακό λουκούμι και στρώνεται τραπέζι με πρόβειο ή κατσικίσιο κρέας που είναι δωρεά της Εκκλησιαστικής Επιτροπής και στήνεται γλέντι τρικούβερτο.

2. ΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΡΤΟΠΟΥΛΑΣ

Από τον αποκλεισμό του Αλή μέχρι το 1856 η Αρτοπούλα ανήκε στην υποδιοίκηση Παραμυθιάς.

Από το 1850 που ίδρυσαν οι Μητροπόλεις σχολεία στα μεγαλύτερα χωριά, άρχισαν να φτάνουν κι εδώ οι πρώτοι δάσκαλοι για να βρουν εργασία σύμφωνα με το λαϊκό στίχο:

«Και την αύριον με πήραν

και με ράβδον και ομπρέλαν

επλανώντο στα χωρία

από ανα-παρα-δία».

Στην Αρτοπούλα άρχισε να λειτουργεί σχολείο το 1865 στο χαγιάτι (πρόναο) της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου του Μεγαλομάρτυρα. Ο ναός ήταν ρυθμού Βασιλικής και το χαγιάτι βρισκόταν στη νότια πτέρυγά του.

Δάσκαλος πρωτοδιορίστηκε ο χωριανός Δημήτριος Ιωάννου Παπαδόπουλος ή Αναγνώστη Γιάννης, ο οποίος σπούδασε στη Σχολή των Φιλανθρωπινών της Νήσου με τη βοήθεια της Ιεράς Μητρόπολης Ιωαννίνων, γιατί ο πατέρας του Ιωάννης Χρ. Παπαδόπουλος, ήταν «καφάσης» δηλαδή υπηρέτης στη Μητρόπολη.

Ο Ηγούμενος της Ιεράς Μονής Καταμάχης, Κωνστάντιος, διόρισε λοιπόν τον Αναγνώστη Γιάννη δάσκαλο στην Αρτοπούλα και τον πλήρωνε το μοναστήρι με «…12 χρυσές τούρκικες λίρες το χρόνο, 12 οκάδες τυρί αλατισμένο και 6 οκάδες λιωμένο βούτυρο» (Σπύρου Μουσελίμη. Η ΛΑΚΚΑ ΤΟΥ ΜΠΟΤΣΑΡΗ. Γιάννινα 1976, σελ. 66) και ό,τι άλλο συγκέντρωνε από τους γονείς των μαθητών.

Ο Αναγνώστη Γιάννης, που ήταν και άριστος ψάλτης, υπηρέτησε ως δάσκαλος μέχρι το 1913 οπότε και παραιτήθηκε με τη θέλησή του. Δίδαξε στο σχολείο της Αρτοπούλας σαράντα οκτώ ολόκληρα χρόνια. Στο χαγιάτι της εκκλησίας από το 1865 μέχρι το 1886 και από το 1886 μέχρι το 1913 στο παλιό σχολείο. Ο Αναγνώστη Γιάννης με ιδιόχειρη διαθήκη του δώρισε στο σχολείο τρεις αγρούς (τους 166 και 168 του τοπογραφικού χάρτη στη θέση «Αμμούδα» με έκταση 2.250 και 3.250 τ.μ. αντίστοιχα και το με 210 στη θέση «Σαΐτες» με έκταση 20.437 τ.μ..

Το 1880 δεν υπάρχει σχολικό κτίριο, αλλά χρησιμεύει ως αίθουσα διδασκαλίας "κελλίον τι προς διδασκαλίαν των φίλων τούτων της κακοπαθείας..." (Ιωάννου Λαμπρίδου: Περί των εν Ηπείρω Αγαθοεργημάτων. Μέρος Δεύτερον. Εν Αθήναις. Εκ του τυπογραφείου Ν. Ρουσόπουλου, 1880, σελ. 5), με 15 μαθητές που διδάσκονται από τα εκκλησιαστικά βιβλία χωρίς καμιά συγκεκριμένη μέθοδο, αλλά με μηχανική απομνημόνευση μάθαιναν πρώτα τα «ψηφία» για να μπουν μετά στο «οκτωήχι» και στα άλλα εκκλησιαστικά βιβλία.

Το 1886 είχαν νοικιάσει το χωριό από τους Τούρκους και για μια τετραετία, ο Βασίλειος Μπλέτσας από την Κοσμηρά και ο Κονταξής από το Κουτσελιό Ιωαννίνων. Οι δυο ενοικιαστές συμφώνησαν με τους κατοίκους του χωριού να κτίσουν μια αποθήκη (κοτσέκι) όπου θα συγκέντρωναν τη «δεκάτη». Για το κτίσιμο πλήρωσαν τους μαστόρους οι ενοικιαστές και οι χωριανοί μετέφεραν την πέτρα και την ξυλεία. Συμφώνησαν επίσης μετά τη λήξη της ενοικίασης να χρησιμοποιηθεί η αποθήκη για σχολείο.

Το κτίριο κτίστηκε στη ΒΑ πλευρά του «κουλουριού» της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου, εκεί που είναι σήμερα το κτίριο του Πνευματικού Κέντρου, σε σχέδιο χωριάτικου αρχοντικού σπιτιού, με μεγάλο υπόγειο και επάνω ένα ευρύχωρο και με πολλά παράθυρα δωμάτιο και δίπλα ένα στρωτό μικρό δωμάτιο με τζάκι.

Το Παλαιό Δημοτικό Σχολείο (Σχέδιο Νίκου Κ. Λιόλιου)

Το κτίριο αυτό χρησιμοποιήθηκε ως σχολείο μέχρι το 1933 που έγινε το καινούριο διδακτήριο και κατά διαστήματα χρησιμοποιήθηκε ως διδακτήριο, όταν επισκευάζονταν το καινούριο σχολείο, ως αποθήκη, ως καφενείο και ως κατάστημα ετοίμων ενδυμάτων.

Το 1927 άρχισε να κτίζεται το καινούριο σχολείο σε οικόπεδο που δώρισαν από μισό η Αικατερίνη Δημητρίου Βλάχου (Γκελοπούλα ) και ο Θεόδωρος Γεωργίου Λιόλιος (Θοδωρ’ Λιόλιος).

Τα χρήματα για το χτίσιμο του σχολείου τα διέθεσαν τα αδέλφια Αναστάσιος και Γεώργιος Δημητρίου Μπέκας που βρισκόταν στη Νέα Υόρκη των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής και επειδή δεν έφταναν τα χρήματα έκαναν έρανο οι χωριανοί και συγκέντρωσαν άλλες 11.000 δραχμές. Ο Αναστάσιος και ο Γεώργιος Μπέκας, εκτός από τα χρήματα, είχαν στείλει και το σχέδιο του σχολείου που το ονειρευόταν διτάξιο και σημείωναν ως τοποθεσία του σχολείου τη «Γκορτσιά του Γούσια». Οι χωριανοί όμως κανόνισαν να γίνει πιο ψηλά στη ράχη όπου υπήρχε ένα αλώνι.

1933: Ο δάσκαλος Γεράσιμος Γοργιάς με τους μαθητές του μπροστά από τη Γκορτσιά του Γούσια (που σήμερα είναι κτισμένο το σπίτι του Ποστόλη) και πίσω το καινούριο σχολείο.

Σε ένα μικρό σημείωμα 5Χ10 γραμμένο με μολύβι και ημερομηνία 6 Ιουνίου 1927 διαβάζουμε: «ΕΛΕΖΝΑ: Διδακτήριον μονοτάξιον. ΠΟΡΟΙ: προσέφερον 22.000 δραχμές δωρεάς Μπέκα. Επέβαλον υποχρεωτικόν έρανον και προσωπικήν εργασίαν. Η τοιχοποιία τελείωσε. Η Κ.Δ.Ε. ήταν αρωγός με 5.000 δραχμές επιφυλασσομένη να προβή εις νέαν ενίσχυσιν συν τη προόδω των εργασιών. Ανάγκη μεταβάσεως μηχανικού διά παραλαβήν του έργου» (Αρχείο Ιεράς Μητροπόλεως Ιωαννίνων).

Με χρήματα των αδελφών, Αναστασίου και Γεωργίου Μπέκα και με τους ίδιους μαστόρους που έφτιαξαν το σχολικό κτίριο, έγινε και το μονότοξο πέτρινο γεφύρι στη θέση "Ειρήνη".

Το σχολικό κτίριο τελείωσε το 1933 όταν δάσκαλος ήταν ο Γεράσιμος Γοργιάς, από την Πελοπόννησο. Το νέο διδακτήριο είναι 100 τ.μ. και έχει μια ευρύχωρη αίθουσα διδασκαλίας (54 τ.μ.), δωμάτιο για το δάσκαλο με τζάκι, γραφείο και ένα διάδρομο. Η συνολική έκταση του οικοπέδου είναι 2.750 τ.μ. και ο υπαίθριος χώρος 200 τ.μ.. Για τη Σχολική βιβλιοθήκη, ο τότε πρόεδρος της Σχολικής Εφορείας, Γεώργιος Σπυρ. Παπαδόπουλος, δώρισε στο σχολείο την πεντάτομη Ιστορία του Ελληνικού Έθνους του Παπαρηγόπουλου.

Από τότε μέχρι σήμερα έγιναν και γίνονται αρκετές επισκευές και τροποποιήσεις στους τοίχους, τη στέγη και τα παράθυρα του διδακτηρίου με τελευταία την ανακαίνιση του 2015 που έγινε με δαπάνη της Αδελφότητας και του Πολιτιστικού και Εξωραϊστικού Συλλόγου Αρτοπούλας.

Το σχολείο έκλεισε εδώ και χρόνια αλλά το κτίριο με την πολύχρονη ιστορία του, παραμένει εκεί για να θυμίζει σε μας και σ’ αυτούς που έρχονται, ότι έγινε με τον κόπο, το μόχθο, τους αγώνες, την αγωνία και τα χρήματα των Αρτοπουλιωτών. Και να θυμίζει ακόμη τις δυσκολίες και τις στερήσεις που πέρασαν και περάσαμε για να μάθουμε τα πρώτα γράμματα από τους άξιους πράγματι δασκάλους.

Σήμερα το κτίριο του Δημοτικού Σχολείου παραχωρήθηκε από το Δήμο Δωδώνης στον Πολιτιστικό Σύλλογο που το χρησιμοποιεί για ομιλίες και εκθέσεις φωτογραφιών, ζωγραφικής κ.ά..

3. ΒΡΥΣΕΣ

Η βρύση «Γκουντές»

Κατασκευάστηκε το 2012 από τον Κωνσταντίνο Π. Μαντόπουλο και το νερό έρχεται από την ιδιωτική του πηγή «Γκουντές».

Η βρύση της «Δροσιάς»

Η βρύση «Πλάτανος»

Κατασκευάστηκε από το Θανάση  Κολιγιάννη γύρω στα 1830

 «Το νερό έβγαινε πρώτα στου Βαγγελη-Λάµπρου, χαµηλά. Έσκαψαν δυο µέτρα βάθος και είδαν ότι το νερό ερχόταν από πάνω. Το ακολούθησαν σκάβοντας και έφτασαν μέχρι τον πλάτανο. Εκεί είδαν ότι το νερό έβγαινε από μέσα. Έσκαψαν εφτά μέτρα βάθος. «Εδώ θα το πιάκομε» είπε ο Θαναση-Κολιγιάννης. Μάζεψαν χίλια αβγά περίπου, από το χωριό και στάχτη απ' όλα τα σπίτια. Σίτισαν τη στάχτη µε την ψιλή σίτα και την έκαναν χαρµάνι µε τ' ασπράδια απ' τ' αβγά. Άρχισαν μετά να βάζουν τα σούγελα (σωλήνες πήλινοι) και να τ' αρμολογούν µε το χαρμάνι. 'Εβαλαν 21 σούγελα. Στο 22 το νερό σταμάτησε, δεν έβγαινε επάνω. Πήραν ένα σιδεροπρίονο κι έκοψαν το 22 σούγελο, που φαίνεται μέχρι σήμερα» (Νίκου Λιόλιου, Τι είδα και τι άκουσα στο χωριό μου. Αθήνα 1983, σελ. 52)..

Η βρύση του Λάμπρο Νάση

Κατασκευάστηκε το 1890 από το Λάμπρο Νάση, παππού του Λάμπρου Ευαγ. Βάγια.

Η βρύση του Μποστανιού

Κατασκευάστηκε από τους Μπεκαίους, το πρώτο μισό του 19^ου αιώνα. (Η μισοκαταστραμμένη από το χρόνο, εντοιχισμένη πλάκα, δεν μας βοηθά να δούμε την ακριβή  χρονολογία κτίσεως).

Η βρύση της Ειρήνης

Έτος κατασκευής 1637. Ιστορικό διατηρητέο μνημείο (Φ.Ε.Κ. 712 / Β΄/ 2-12-1992). Λέγεται της Ειρήνης γιατί εδώ συγκεντρώνονταν οι άρχοντες του πέρα και δώθε μαχαλά και έπαιρναν τις αποφάσεις τους ή έλυναν τις διαφορές τους.

Η βρύση της Τούρκας

Σύμφωνα με μαρτυρίες είναι αρχαιότερη από τη βρύση της Ειρήνης.

Η βρύση της Πλατείας

Κατασκευάστηκε το 1992 με δαπάνη του Ηρακλή Λ. Γκιόκα.

Η βρύση του Διαμάντη.

Η βρύση βρίσκεται στο συνοικισμό του Κάμπου και είχε κατασκευαστεί το δεύτερο μισό του 19^ου αιώνα, από τον πατέρα του Νικόλα και του Βαγγέλη Διαμάντη και το 1950 ανακαινίστηκε από το Γιώργο Γιάννη.

Η βρύση του Στρίγλου.

Μέχρι τη δεκαετία του 60 ακούγονταν εδώ σφυρίγματα, φωνές, γέλια και τραγούδια από τις γυναίκες που γέμιζαν τις «βουτσέλες» με κρύο, χωνευτικό νερό. Για το έτος κατασκευής της δεν έχουμε καμιά μαρτυρία.

Η βρύση στο «Θρονί»

Κατασκευάστηκε το 1995 με δαπάνη του Ελευθερίου Β. Παπαδόπουλου (Λευτέρη Μπόρου), στη μνήμη του Κώστα Μπόρου.

Η βρύση της Παναγιάς

Κατασκευάστηκε το 1984 με δαπάνη του τραγουδιστή, Δημήτρη Βάγια και το 2010 ανακαινίστηκε με δαπάνη του Παναγιώτη Βάγια, στη μνήμη του Δημήτρη. Στην εντοιχισμένη μεταλλική πλάκα διαβάζουμε: «Αστείρευτη να είναι του Δημήτρη Βάγια η κρήνη».

Η βρύση του Χριστόφορου

Βρύση κτισμένη το 1880 από το Μήτρο Νικόλα, παππού του Χριστόφορου Αθ. Γκιόκα.

Η βρύση του Αγίου Γεωργίου

Η βρύση της Θύμιαινας

4. Η ΠΛΑΤΕΙΑ ΤΗΣ ΑΡΤΟΠΟΥΛΑΣ

Στο κέντρο του χωριού, σε θέση εκπληκτική και φύση μαγευτική, δίπλα από τον Ιερό Ναό του Αγίου Γεωργίου και μπροστά από το Πνευματικό Κέντρο, βρίσκεται η πλατεία, που για την κατασκευή, τη συντήρηση, την περιτοίχιση και την πλακόστρωση συνέβαλαν όλοι οι Αρτοπουλιώτες.

Δυτικά προβάλλει το Πνευματικό Κέντρο, που κατασκευάστηκε το 1986 με τη συνδρομή της Κοινότητας, του Πολιτιστικού Συλλόγου και της Αδελφότητας και διαθέτει άριστα οργανωμένη και φιλόξενη καφετέρια που μπορεί ο επισκέπτης να απολαύσει τον καφέ ή το ποτό του και να γευτεί την ντόπια παραδοσιακή κουζίνα. Και κάτω από το Πνευματικό Κέντρο το Ιατρείο και το Κοινοτικό Γραφείο.

Στο βορινό τοίχο ένας πλάτανος και μια πέτρινη βρύση που δίνει το καθάριο και ολόδροσο νερό της σε χωριανούς και επισκέπτες.

Νότια υψώνεται το καμπαναριό που είχε κατασκευαστεί το 1964 στη μέση της πλατείας, με ενέργειες του ιεροψάλτη Λεωνίδα Ζήκου και δαπάνη των κατοίκων και το 1993 μεταφέρθηκε σε τούτη τη θέση με δαπάνη της Αδελφότητας Αρτοπουλιωτών.

Δυτικά το Ηρώο και η προτομή του αείμνηστου λαϊκού τραγουδιστή Δημήτρη Βάγια.

Βορειοανατολικά μια όμορφη και πλήρως εξοπλισμένη με όλα τα απαραίτητα όργανα, παιδική χαρά, στρωμένη με χλοοτάπητα και έτοιμη να καλωσορίσει τους μικρούς μας φίλους για να παίξουν, να χαρούν και να απολαύσουν μοναδικές στιγμές, στους άνετους και ασφαλείς χώρους της, κάτω από την άμεση επίβλεψη των γονέων τους που πίνουν δίπλα τον καφέ τους.

Τα δυο πλατάνια που βρίσκονται στη μέση της πλατείας χαρίζουν τον παχύ τους ίσκιο και ομορφαίνουν το περιβάλλον. Και παντού λουλούδια και φρέσκο άρωμα καθαριότητας.

Εδώ όταν ο καιρός είναι καλός συγκεντρώνονται οι κάτοικοι για συνέλευση, προκειμένου ν’ αποφασίσουν πάνω σε σοβαρά κοινοτικά ζητήματα, εδώ γίνεται το πανηγύρι στις 23 και 24 Αυγούστου, εδώ γίνονται τα μεγάλα γλέντια για γάμους, βαφτίσια και άλλες γιορτές. Και όταν ο καιρός είναι κρύος ή βροχερός όλα αυτά πραγματοποιούνται στην άνετη αίθουσα του Πνευματικού Κέντρου που μπορεί να φιλοξενήσει πάνω από 200 άτομα.

5. ΤΟ ΚΑΦΕΝΕΙΟ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ

Το καφενείο λειτουργεί με φρέσκες ιδέες και με τη γνωστή ποιότητα και άνεση σερβίρονται όλων των ειδών οι καφέδες που μας έμαθε η παγκοσμιοποίηση και ακόμη τοστ, παγωτά, αναψυκτικά, τσάι, σοκολάτα και οινοπνευματώδη. Εδώ μπορείτε επίσης να προμηθευτείτε γνήσιο μέλι, γύρη, κηραλοιφή κ.ά.. και να ρωτήσετε για φρέσκα αβγά και αρτοπουλιώτικα χωριάτικα προϊόντα.

Το κατάστημα είναι ανοικτό κάθε μέρα από το πρωί μέχρι τα μεσάνυχτα και ακόμη πιο πολύ και οι πελάτες μπορούν να παίξουν τάβλι και να πιουν το τσίπουρο ή το ουζάκι τους συνοδευόμενο από λαχταριστούς, θαυμάσιους, γευστικότατους φρέσκους μεζέδες της ώρας, να φάνε ψητά και μαγειρευτά στη σχάρα, το τηγάνι ή την κατσαρόλα και να απολαύσουν παραδοσιακά γλυκά.

Αν αναζητάτε άνετους και ασφαλείς χώρους για τη μικρή η μεγάλη δεξίωση βάφτισης, γάμου ή άλλης εκδήλωσης, το καφενείο της Αρτοπούλας θα καλύψει όλες σας τις επιθυμίες με τις καλύτερες και πιο αξιόπιστες επιλογές. Οι καλεσμένοι σας μπορούν να καθίσουν μέσα στην άνετη αίθουσα των 200 και πλέον ατόμων ή έξω κάτω από τους ίσκιους των πλατάνων και να χαλαρώσουν με θέα τη θαυμάσια φύση. Οι ποικιλίες των γεύσεων και αγαπημένων εδεσμάτων, φτιαγμένων από αγνά υλικά, που με κέφι, μεράκι και ιδιαίτερη φροντίδα ετοιμάζει η υπεύθυνη του καταστήματος με την εγγύηση του ονόματος «Αρετή» περιμένουν τους καλεσμένους σας.

Αυτή είναι η γοητεία του παραδοσιακού αρτοπουλιώτικου καφενείου αναδεικνύοντας τις τοπικές γεύσεις και την ελληνική φιλοξενία προσφέροντας και δωρεάν σύνδεση στο ιντερνέτ.

6. ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ

 Ο Πολιτιστικός και Εξωραϊστικός Σύλλογος Αρτοπούλας – Ιωαννίνων «ο Άγιος Κοσμάς» που ιδρύθηκε το 1982, με σκοπό τη βελτίωση και εξύψωση της πολιτιστικής στάθμης του χωριού, τη διάδοση του πνεύματος αλληλεγγύης, την ανόθευτη διαφύλαξη και καλλιέργεια των παραδόσεων, ηθών και εθίμων του χωριού και τη μετάδοσή τους στις επόμενες γενιές, την ελεύθερη ανταλλαγή επιστημονικών και πολιτιστικών πληροφοριών, την εκτέλεση κοινωφελών έργων και έργων εξωραϊσμού του χωριού και την ανάπτυξη και διατήρηση στενών δεσμών με τους ξενιτεμένους οργανώνει κάθε χρόνο πολλές, σημαντικές και αξιόλογες πολιτιστικές και κοινωνικές εκδηλώσεις με τη βοήθεια και τη συμμετοχή μικρών και μεγάλων..

Κάθε Πρωτοχρονιά κόβουμε την πίτα στο Πνευματικό Κέντρο του χωριού με προσφορά καλαίσθητου ημερολογίου, κεράσματα και δώρα στα παιδιά.

Ανάβουμε, την Κυριακή της Αποκριάς, την παραδοσιακή «Αλαγούζια» και στήνεται τρικούβερτος χορός  στην πλατεία του χωριού.

Στρώνουμε την Καθαρά Δευτέρα, πλούσιο τραπέζι με φασολάδα, λαγάνες, σαρακοστιανά και κρασί στην πλατεία του χωριού.

Τη Μεγάλη Παρασκευή, μετά την περιφορά του Επιταφίου, κάθονται όλοι στο Τραπέζι της Συγχώρεσης και της Αγάπης και γεύονται την αλάδωτη φασολάδα, το χαλβά και τις ελιές.

Οργανώνονται κάθε χρόνο πολιτιστικές εκδηλώσεις, τα «Αρτοπουλιώτικα», από 16 μέχρι 26 Αυγούστου. και στο πανηγύρι του χωριού μας (23 και 24 Αυγούστου) έχουμε το χορό ελεύθερο.

Διοργανώνουμε ποδοσφαιρικούς αγώνες, εκθέσεις ζωγραφικής, αγιογραφίας και ξυλογλυπτικής, ορειβασίες, πεζοπορίες και ποδηλατοδρομίες.

Πραγματοποιούμε κάθε χρόνο τη βραδιά μακαρονάδας και τη «Χωριανική βραδιά» με δωρεάν φαγητό και χορό μέχρι τα ξημερώματα και βραβεύουμε τα παιδιά που πέτυχαν στα ΑΕΙ και ΤΕΙ της χώρας ως και συγχωριανούς και φίλους που πρόσφεραν στο χωριό και στο κοινωνικό σύνολο.

Πραγματοποιούμε εκπαιδευτικές, ψυχαγωγικές και προσκυνηματικές εκδρομές, δημοτικές και λαϊκές βραδιές, βραδιές νεολαίας, θεατρικές παραστάσεις και προβολές φωτογραφιών και ταινιών.

Το μακροχρόνιο και πλούσιο έργο της Εκκλησιαστικής Επιτροπής, της Αδελφότητας και του Συλλόγου στα πολιτιστικά και εξωραϊστικά έργα του χωριού μας, παραμένει αθόρυβο γιατί μόνος σκοπός τους είναι να κάνουν έργα και να βοηθήσουν, να δώσουν χαρά και να προσφέρουν εθελοντικά και ανιδιοτελώς στη μικρή μας κοινωνία και θα συνεχίζουν να αγωνίζονται για την πολιτιστική αναβάθμιση του χωριού μας και για ένα κόσμο ευτυχισμένο και  καλύτερο.

Όσοι ασχολούνται με την Εκκλησιαστική Επιτροπή, την Αδελφότητα και το Σύλλογο, διαθέτουν μεράκι, κέφι και αγάπη για το χωριό τους, τα ήθη, τα έθιμα και την παράδοση και αισθάνονται αφιερωμένοι στο γενικό καλό και ο καθένας από το χώρο του καταθέτει την πνευματική και ψυχική του ευφορία για το καλό του τόπου μας για να μη χαθούν οι ρίζες μας, τα ίχνη των προγόνων μας και τα δικά μας βήματα.